عملکرد ذهن در هیجان را مثل عملکرد فیزیولوژیک آن می توان از دو جنبه ی برانگیختگی و فروریختگی بررسی کرد.
– به هنگام هیجان، فعالیت ذهن می تواند افزایش پیدا کند (برانگیختگی). در این حالت، انسان سریعتر فکر می کند و اندیشه های نو و زیادی در اختیار دارد. همچنین انسان هیجانی، نیروی زیادی برای عمل کردن دارد، مبتکر است، سریع کار می کند و از اعتماد به نفس زیادی برخوردار است.

– برعکس، هیجان می تواند هم تفکر و هم قدرت عمل را فلج کند (فروریختگی). هیجان ذهن را خالی می کند، بطوریکه فرد نه چیزی برای گفتن پیدا می کند و نه کاری برای انجام دادن. اگر هیجان به شکل منفی فرد را درگیر کند، نمی تواند خوب فکر کند، موقعیت ها را روشن نمی بیند و کلمات را نمی فهمد؛ گاهی در اندیشه های او، تنها رکود کامل دیده می شود.

در هر صورت فعالیت ذهن هنگام هیجان زده شدن، چه به شکل بر انگیختگی یا به شکل فروریختگی، قابل مقایسه با فعالیت ذهن در حالت عادی نیست. به هنگام هیجان، کنترل اراده ی عمل و تفکر کاهش می یابد. در این شرایط، شکل های تکانشی تفکر و عمل تسلط پیدا می کند. یعنی افکار بطور ناگهانی به ذهن انسان می آید و او دست به اعمال غیر مترقبه می زند.
هیجان انسان را زودباور و تلقین پذیر می کند.
هنگام هیجان زده شدن اکثر رفتارهای انسان خودکار، غریزی و بدون فکر انجام می شود. مثل اینکه انسان متمدنِ هیجانی شبیه به یک انسان بدوی رفتار کند. رفتار انسان بزرگسال هیجانی به رفتار کودک و حیوان نزدیک می شود.